Ekonomia

        Wszechstronne zainteresowania Mikołaja Kopernika, wśród których prym wiodła niewątpliwie astronomia, dotyczyły też szeroko rozumianej ekonomii. Dlatego właśnie po pracach z dziedziny astronomii najważniejsze miejsce w spuściźnie rękopiśmiennej Kopernika zajmują pisma o treści ekonomicznej, a dokładniej ekonomiczno-finansowej oraz administracyjnej. Powstały one w latach 1516-1532 i wiązały się bezpośrednio z działalnością Kopernika jako członka kapituły warmińskiej, pełniącego liczne obowiązki natury urzędniczej i publicznej, a zwłaszcza wizytatora (kilkakrotnie, począwszy od 1511 r.) i administratora dóbr kapitulnych (1516-1521), opiekuna stołu kapitulnego (1526-1532), czy też reprezentanta biskupiej Warmii na zjazd Stanów Prus Królewskich (1522) i pruskie sejmiki generalne (1528-1530).
        Zbiór pism ekonomicznych Mikołaja Kopernika obejmuje zarówno prace o charakterze naukowym (zwłaszcza traktaty monetarne), jak i pisma powstałe jako efekt jego praktycznej działalności w sprawach administracyjno-finansowych. Do najważniejszych pism ekonomicznych i administracyjnych wybitnego torunianina należą: Lokacje łanów opuszczonych (Locationes mansorum desertorum), spisane w latach 1516-1521; pierwsza wersja traktatu monetarnego Rozmyślania (Meditata) z roku 1517; druga wersja traktatu monetarnego Zasady bicia monety (Modus cudendi monetam) z 1519 i 1522 r.; trzecia wersja traktatu monetarnego Zasady bicia monety (Monete cudende ratio) z 1526 r.; Olsztyńska taksa chlebowa (Ratio panaria Allensteinensis) z 1531 r. oraz Obliczenie dochodów i rozchodów stołu kapituły warmińskiej (Ratio pecuniaria ex redemptis bonis Baysen, Codien, Reberg etc.), autorstwa Tiedemanna Giesego i Mikołaja Kopernika z lat 1531-1532.Na szczególne podkreślenie zasługuje stosowana przez Kopernika metoda badań zjawisk społeczno-gospodarczych, w której stosował bezpośrednią obserwację zjawisk i ich skutków. Badane zjawiska ekonomiczne ujmował całościowo, traktując życie gospodarcze jako jedność wielu elementów. Poza sprawami monetarnymi podkreślał mocno rolę handlu i rolnictwa w rozwoju gospodarczym państwa. W sporządzonej przez niego taksie chlebowej z 1531 r. widać też zastosowanie koncepcji tzw. ceny sprawiedliwej” (pokrywającej nakład pracy i kosztów). W wielu kwestiach poglądy Mikołaja Kopernika były bliskie teorii merkantylizmu, choć wyraźnie trzeba podkreślić, że nie były to twierdzenia w pełni merkantylistyczne
        Traktat Mikołaja Kopernika o reformie monety pruskiej powstał w trzech wersjach w latach 1517-1526. Znamy go z kilku odpisów i tłumaczeń, które jak dowodzi analiza treści stanowią kolejne redakcje jednej rozprawy. Tekst pierwszej wersji został spisany po łacinie w 1517 r. i określany jest zazwyczaj jako Rozmyślania (Meditata).Był on przeznaczony dla biskupa Fabiana Luzjańskiego i kapituły warmińskiej, którym miał służyć pomocą w dalszych dyskusjach na zjazdach Stanów Prus Królewskich w sprawie reformy monetarnej. Składa się on z dwóch części. W pierwszej Kopernik podjął ogólne zagadnienia dotyczące teorii pieniądza, formułując między innymi prawo o wypieraniu z obiegu lepszego pieniądza przez gorszy.
       Czasy Kopernika to okres ważnych przemian gospodarczych Europy, a zwłaszcza dającego się coraz bardziej zauważyć dualizmu w rozwoju ekonomicznym Europy Zachodniej oraz Europy Środkowowschodniej. W Europie Środkowej zaczyna wówczas uwidaczniać się coraz bardziej system gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej. Dominującą rolę w tym systemie odgrywała szlachta, starająca się różnymi metodami hamować inicjatywę gospodarczą innych grup społecznych.

        Co do tego, jak wielka winna być przymieszka [miedzi], czy mają być bite grosze i szelągi, czy również srebrne denary, które miałyby wartość wiardunku [1/4], 1/2 lub nawet całej grzywny, pozostaje do decyzji zainteresowanych, z tym zastrzeżeniem, aby sposób i rozstrzygnięcie były takie, że nie ulegną zmianie w przyszłości.
Trzeba też rozważyć sprawę denarów, choć mają teraz tak małą wartość, że w całej grzywnie znajduje się zaledwie nieco ponad grosz srebra.
        Ostatnia trudność wiąże się z umowami i zobowiązaniami zawieranymi przed i po wy- puszczeniu nowej monety. W tych sprawach trzeba znaleźć sposób, aby strony zawierające umowy nie były zbyt obciążone, jak postąpiono w dawnych czasach, co widać z opisu zawartego na dołączonej karcie
        W kwestii naprawy i utrwalenia monety należy, jak się wydaje, wziąć pod uwagę co następuje:

Aby nie zmieniano bez dojrzałego namysłu i jednomyślnej uchwały panów rady.
Aby wyznaczono, jeśli to możliwe, tylko jedno miejsce na mennicę, gdzie bito by monetę nie w imieniu jednego miasta, lecz całej ziemi i z jej znakiem; skuteczności tego po- stanowienia dowodzi polska moneta, która tylko dlatego zachowuje swe oszacowanie na tak wielkim obszarze ziem.
Aby przy wypuszczaniu nowej monety zakazano [używania] starej i wycofano ją.
Aby zawsze, bez wyjątków i niewzruszenie przestrzegano tego, że nie więcej niż 20 grzywien powstaje z jednego funta czystego srebra po odjęciu tego, co należy odprowadzić na koszty dla mincerza. W ten sposób, aby pruska moneta pozostawała w odpowiednim stosunku z polską, tak że na pruską grzywnę składać się będzie 20 groszy pruskich i tak samo 20 groszy polskich.
Aby się strzec nadmiaru pieniądza.
Aby wszystkie rodzaje monet były wypuszczane razem, to znaczy aby jednocześnie bito szkojce czyli grosze, szelągi i denary.

        Moneta traci wartość najczęściej z powodu zbyt wielkiej ilości, mianowicie jeśli taka ilość srebra zostanie w postaci monet wypuszczona, że samo srebro bardziej jest przez ludzi pożądane niż pieniądz. W ten sposób ginie znaczenie monety, kiedy nie można za nią kupić tyle srebra, ile go sama zawiera, i widzi się korzyść w wytopieniu srebra niszcząc monetę. Lekarstwem na to jest zaprzestanie bicia monety, póki sama nie wróci do równowagi i nie stanie się od srebra droższa.
        Moneta jest to bowiem złoto lub srebro z wytłoczonym znakiem, służy zaś do oznaczania ceny kupowanych i sprzedawanych rzeczy zgodnie z przepisem ustanowionym w danej Rzeczypospolitej lub przez tego, kto nią rządzi. Zwykle do monety, zwłaszcza zaś srebrnej, dodaje się miedzi, z dwóch (jak sądzę) powodów: to znaczy, aby mniej była narażona na chytrość tych, którzy ją gromadzą i przetapiają co by się działo, gdyby była z czystego srebra; po drugie, aby pokruszone na drobne kawałki i fragmenty srebro zachowywało, z pomocą przymieszki miedzi, odpowiednią mnogość. Można dodać i trzecią przyczynę: to znaczy, aby moneta wskutek częstego użycia nie wytarła się i nie uległa szybko zniszczeniu, lecz wsparta miedzią trwała dłużej.
       Gdy więc pruska moneta, a przez nią cała ojczyzna, cierpi na tak liczne schorzenia, tylko złotnicy i ci, którzy znają się na jakości kruszców, czerpią z tego nieszczęścia korzyści. Wybierają bowiem z przemieszanych monet te dawne, a wytopione z nich srebro sprzedają, otrzymując od nieświadomego pospólstwa zawsze więcej srebra w mieszanej monecie. Skoro zaś znikają już zupełnie owe dawne szelągi, wybierają najbliższe im jakością pozostawiając stos gorszej monety. Stąd owa powszechna i nieustająca skarga, że złoto, srebro, chleb, wynagrodzenie służby, wyroby rzemieślników i wszystko, czego ludzie potrzebują, przekracza zwykłą cenę. Myślimy jednak opieszale i nie zdajemy sobie sprawy, że powszechna drożyzna jest skutkiem podłości pieniądza. Wszystko bowiem drożeje albo tanieje stosownie do stanu pieniądza: zwłaszcza złoto i srebro, których wartość wymierzamy nie w mosiądzu lub miedzi, lecz w złocie i srebrze. Złoto bowiem i srebro określamy jako podstawę pieniądza, od której zależy jego oszacowanie.
        Jeśli zatem nieszczęsne dotąd Prusy zechcemy podnieść z upadku za pomocą odnowy monety, to należy się przede wszystkim strzec zamieszania wynikającego z różnorodności rozmaitych mennic, w których jest bita moneta. Wielość bowiem [mennic] uniemożliwia ujednolicenie [pieniądza], trudniej jest też utrzymać w posłuszeństwie wobec przepisów wiele mennic niż jedną.

Źródło:
http://copernicus.torun.pl/nauka/ekonomia/4/
http://copernicus.torun.pl/nauka/ekonomia/1/
http://copernicus.torun.pl/nauka/ekonomia/3/